Ból brzucha to objaw, który może mieć wiele przyczyn. Może być spowodowany uszkodzeniem narządów wewnętrznych, takich jak narządy jamy brzusznej lub narządy położone poza nią. Może też być wynikiem zaburzeń metabolicznych lub chorób czynnościowych. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha to: choroby układu pokarmowego, takie jak zapalenie trzustki, wrzody, zapalenie jelit, choroby układu moczowego, takie jak kamica nerkowa, zapalenie pęcherza moczowego, oraz choroby ginekologiczne u kobiet, takie jak zapalenie przydatków czy zespół policystycznych jajników.
Co to jest ból brzucha
Ból brzucha to doświadczany w okolicy jamy brzusznej nieprzyjemny bodziec bólowy. Może on mieć różne przyczyny, od chorób organicznych narządów wewnętrznych po zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego. Ból brzucha jest ważnym objawem, który może informować o chorobie i skłaniać do szukania jej przyczyny oraz wdrożenia leczenia. Czasem jednak ból brzucha może być utrapieniem, kiedy jest wynikiem zaburzeń czynnościowych lub nadwrażliwości trzewnej, a w niektórych przypadkach może stać się cierpieniem, gdy nie da się usunąć jego źródła, np. w przypadku bólu nowotworowego. W takich sytuacjach konieczne jest zwalczanie bólu, aby poprawić komfort życia.
Przyczyny bólu brzucha
Ból brzucha nie zawsze jest przejawem chorób narządów jamy brzusznej. Około 20% konsultacji gastrologicznych z powodu bólu brzucha nie wiąże się z chorobami organicznymi, czyli takimi, którym towarzyszą nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych czy obrazowych. Są to przypadki zaburzeń czynnościowych, takich jak wzmożona czynność skurczowa mięśni gładkich narządów trzewnych (tzw. kolka) lub zwiększona wrażliwość trzewna. Bóle brzucha u kobiet w dolnej części brzucha (podbrzuszu), czyli bóle miedniczne, mogą być spowodowane chorobami narządów rodnych, takich jak jajniki, jajowody i macica. Ból brzucha może też być objawem chorób niezwiązanych narządowo z jamą brzuszną, takich jak choroby metaboliczne, neurologiczne, zatrucia i choroby naczyń krwionośnych.
O co powinien spytać lekarz, kiedy boli Cię brzuch?
Podczas opisywania bólu brzucha lekarz zwykle pyta o:
- lokalizację bólu – czy ból jest skupiony w jednym miejscu czy rozlany w jamie brzusznej
- czas trwania bólu – czy ból trwa od kilku godzin czy jest nagłym, krótkotrwałym epizodem
- charakter bólu – czy jest to ból ostry, tępy, czy promieniujący do innych partii ciała
- czynniki modyfikujące ból – czy ból nasila się po jedzeniu, po wysiłku fizycznym lub po spożyciu określonych leków.
Informacje te pozwalają lekarzowi na postawienie podejrzenia co do przyczyny bólu brzucha i zaplanowanie dalszego postępowania diagnostycznego.
Lokalizacja bólu brzucha
Lokalizacja bólu brzucha jest ważnym elementem opisu bólu i może pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu jego przyczyny. Brzuch dzieli się zwykle na 4 kwadranty: górny i dolny po lewej i po prawej stronie ciała. Linie podziału przebiegają wzdłuż ciała i w poprzek przez pępek. Ból brzucha może pojawić się w jednym kwadrancie, ale często rozprzestrzenia się na cały brzuch i określa się go wtedy jako ból rozlany. Określenie lokalizacji bólu może pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu potencjalnych przyczyn bólu, takich jak np. choroby trzustki, żołądka lub jelit.
Czas trwania bólu brzucha
Czas trwania bólu brzucha jest ważnym elementem opisu bólu i może pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu jego przyczyny. Ból brzucha może być ostry lub przewlekły. Ostry ból brzucha to silny, nagły ból, który zazwyczaj trwa od kilku godzin do kilku dni. Może być spowodowany różnymi przyczynami, takimi jak zatkanie lub zapalenie przewodu pokarmowego, zapalenie trzustki lub zapalenie uchyłków jelita grubego. Przewlekły ból brzucha to ból, który trwa dłużej niż kilka dni i może być stały lub nawrotowy. Może być spowodowany przyczynami takimi jak wrzody dwunastnicy, choroby ginekologiczne lub choroby trzustki. Czas trwania bólu brzucha jest ważnym elementem opisu bólu i może pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu jego przyczyny i zaplanowaniu dalszego postępowania diagnostycznego.
Charakter bólu brzucha
Charakter bólu brzucha to subiektywne odczucie pacjenta dotyczące jego nasilenia i intensywności. Potoczne określenia charakteru bólu brzucha obejmują m.in. piekący, gniotący, palący, uczucie bolesnego gorąca. Pacjent może też opisać ból jako tępy lub ostry, a także podawać informacje o tym, czy ból promieniuje do innych partii ciała. Określenie charakteru bólu brzucha jest ważnym elementem opisu bólu i może pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu jego przyczyny.
Czynniki modyfikujące ból brzucha
Czynniki łagodzące i zaostrzające ból brzucha są ważnymi elementami opisu bólu i mogą pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu jego przyczyny. Czynniki, które mogą łagodzić ból brzucha, to m.in. odejście gazów, oddanie stolca lub przyjęcie posiłku. Jeśli ból brzucha nasila się po posiłku, może to być spowodowane chorobami dróg żółciowych, trzustki lub wrzodem dwunastnicy. Jeśli nasila się po godzinie od posiłku, może to być spowodowane uszkodzeniem końcowego odcinka przełyku lub upośledzeniem drożności żołądka, lub jelita cienkiego. Czynniki zaostrzające ból brzucha również mogą pomóc lekarzowi w zidentyfikowaniu jego przyczyny.
Badanie lekarskie w przypadku bólu brzucha
Zebranie wywiadu jest bardzo ważnym elementem diagnostyki bólu brzucha. Podczas badania podmiotowego lekarz zadaje pacjentowi szereg pytań dotyczących okoliczności powstania bólu, jego charakteru, chorób towarzyszących oraz historii chorób i operacji. Udział pacjenta w tym procesie jest bardzo ważny, ponieważ to on najlepiej zna swoje objawy i dolegliwości. Dlatego też ważne jest, by zgłaszać wszystkie odczuwane dolegliwości i precyzyjnie odpowiadać na pytania lekarza. Tylko wtedy lekarz może wyciągnąć właściwe wnioski i zaplanować dalsze badania i leczenie.
Badanie fizykalne, inaczej nazywane badaniem przedmiotowym, to szereg czynności wykonywanych przez lekarza, podczas których ocenia on stan zdrowia pacjenta za pomocą oglądania, opukiwania, badania dotykiem (palpacji) i osłuchiwania ciała pacjenta. Wszystko to ma na celu znalezienie objawów chorobowych i umożliwienie lekarzowi podjęcia odpowiednich działań diagnostycznych i terapeutycznych. W wielu przypadkach już samo badanie fizykalne pozwala na ustalenie trafnego rozpoznania i rozpoczęcie leczenia.
Badania dodatkowe
Do inwazyjnych, od wewnątrz, badań obrazowych zaliczamy gastroskopię (badanie śluzówki przełyku, żołądka, dwunastnicy) oraz kolonoskopię (badanie śluzówki jelita grubego). W przypadku wątpliwości co do rozpoznania lub gdy niepokojące objawy utrzymują się pomimo leczenia, lekarz może zlecić tzw. laparoskopię, czyli badanie jamy brzusznej przez kilka niewielkich nacięć przy użyciu specjalnego endoskopu.
W przypadku bólu brzucha, ważne jest również wykluczenie chorób związanych z innymi narządami, np. z zapaleniem płuc, zapaleniem trzustki czy chorobami układu moczowego. Dlatego lekarz może zlecić dodatkowe badania, które pomogą w ustaleniu przyczyny dolegliwości.
Badania inwazyjne, od wewnątrz, to te, które wymagają nakłucia lub przekłucia skóry i tkanek, np. laparoskopia czy laparotomia. Laparoskopia to badanie jamy brzusznej za pomocą laparoskopu, czyli długiego, cienkiego przyrządu z kamerą i źródłem światła, wprowadzanego do jamy brzusznej przez nakłucie skóry. Laparotomia to otwarcie jamy brzusznej za pomocą cięcia w skórze, tkankach i mięśniach. Obie te metody są niezbędne w chirurgii, gdy chce się uzyskać bezpośredni dostęp do narządów jamy brzusznej.
Ostateczne rozpoznanie i plan leczenia opiera się na wszystkich uzyskanych danych, tj. zebranym wywiadzie, wynikach badań podmiotowych i przedmiotowych oraz wynikach badań dodatkowych.
W przypadku, gdy mimo zastosowania wszystkich opisanych powyżej metod nie udaje się ustalić przyczyny bólu brzucha, lekarz może skierować pacjenta na leczenie objawowe lub zalecić dalsze obserwacje. Warto pamiętać, że ból brzucha może być spowodowany różnymi chorobami, dlatego też ważne jest, by pozostawać pod opieką lekarską i regularnie poddawać się badaniom, szczególnie jeśli ból brzucha jest długotrwały lub nawracający.